Teknik Bilgiler
| Azot | ||
| A z o t (N) |
Biyokimyasal İşlevi | Aminoasitlerin, amidlerin, proteinlerin, nükleik asitlerin, nükleotidlerin, koenzimlerin, hekzoaminlerin v.b. yapı maddesi. |
| Bitkide İşlevi | • Tüm canlı sistemde gerekli bir element. • Tüm hücrelerin gereksinimi. • Tüm canlı hücre maddelerinde oluşur (fotoplazma). • Proteinin temel bileşeni. • Klorofilin önde gelen bileşeni, güneş ışığını bitki enerjisine çevirip verim ve kaliteyi etkiler. |
|
| Arazları | • Açık yeşil veya sarı yapraklar (yaşlı yaprakta ilk emare). • Bazı bitkiler mesela çilekler kırmızı veya portakal rengi olabilir. • Kavruk gelişim. • Ot veya tahılda düşük protein düzeyi. • Olgunlaşmada gecikme. • Hastalık ve haşerelere azalmış direnç. • Küçülmüş meyve. • Azalmış verim. • Kısalmış raf ömrü. |
|
| Varlığında Etkili Olan Koşullar | • Hafif veya kumlu topraklar, burada nitrat azotu sızar. • Su ile meşbu topraklar. • Yapısal sorunları olan, zayıf havalanmalı topraklar. • Organik maddece zayıf mineral topraklar. • Daha önceki ürünler tarafından oksijenin tüketildiği topraklar. • Amonyum formunun yüksek pH' lı topraklarda uygulanması sonucu (serbest amonyak). |
|
| Hassas Bitkiler | • Tüm ürünler azot arazına duyarlıdırlar. | |
| Fosfor | ||
| F o s f o r (P) |
Biyokimyasal İşlevi | Şeker fosfatların, nükleik asitlerin, nükleotidlerin, koenzimlerin, fosfolipidlerin, fitik asidin v.b. bileşeni. ATP’ nin bulunduğu reaksiyonlarda anahtar rolü vardır. |
| Bitkide İşlevi | • Uygun hücre bölünmesi için gerekli yeni hücre formasyonu için gerekli. • Fotosentez. • Şeker ve nişasta formasyonu. • Enerji transferi. • Karbonhidrat iletimi. |
|
| Arazları | • Düşük gelişme, küçülen yapraklarla birlikte bazen kavruk ve bazı zamanlar kısalmış boğum araları. | |
| Varlığında Etkili Olan Koşullar | • 6.5 pH derecesinden düşük topraklar veya 7.0’ dan fazla olanlar. • Yüksek kil içerikli topraklar. • Organik maddece zayıf mineral topraklar. • Alüminyum veya demirin hidroksitlerinin yüksek düzeyde bulunduğu topraklar. • Daha önceki ürünler tarafından fosforun tüketilmiş olduğu topraklar. |
|
| Hassas Bitkiler | • Tahıllar, mısır, brokoli, lahana, hıyar, marul, patates, yumuşak meyveler, meyve ağaçları (bilhassa narenciye) ve domates. | |
| Potasyum | ||
| P o t a s y u m (K) |
Biyokimyasal İşlevi | 40’ dan fazla enzimin kofaktörü olarakgereksinim duyulur. Hücre turgor basıncını belirleyen ve hücrenin eletro-nötürlüğünü ayarlayan esas katyondur. |
| Bitkide İşlevi | • Fotosentez ve klorofil işlevleri. • Nişasta,şeker ve yağ oluşumu ve iletimi için önemi. • Protein formasyonu ile ilgili. • Birçok enzim aksiyonuna yardımcı. • Hücrelerin dahili basıncını korumasına yardımcı. • Tuz dengesini ve hücre içi suyunu dengeleyerek kuruma ve solunumu yönetir. • Ürün kalitesini artırır. • Kök gelişimini ve hastalık ile kuraklığa direnci artırır. • Oturmayı yavaşlatır. |
|
| Arazları | • Daha sonra marjinal yaprak yanıklığı yapan yaşlı yapraklarda yeşildensarıya renk – Farklı bitkilerde kendine özgü araz emareleri vardır. • Bitki gelişimi gecikir. • Oturma. • Hastalık direnci azalır. • Saplar zayıflar. • Tohum ve meyvede şekil bozukluğu görülür. |
|
| Varlığında Etkili Olan Koşullar | • Organik maddece zayıf devamlı ürün alınan topraklar. • Dengeli gübre programı olmayan topraklar. • Potasyumun sızmış olduğu hafif, kumlu topraklar. • Kuraklıkdönemleri. • Uzun yağış dönemleri. • Bazı killi topraklar (Krasnozemler). • Fosfor vemolibden düzeltmesi yapılmış arazlı topraklar. • Aşırı kireçli ve kireç uygulaması yapılmış topraklar. • Potasyumca düşük materyalden oluşmuş topraklar. |
|
| Hassas Bitkiler | • Elma, fasulye, çilekler, brokoli, narenciye, kabakgiller, asmalar,baklagiller, marul, mısır, cevizler, fıstık, patates, rubarb, taş çekirdekliler, ayçiçeği,domates. | |
| Kalsiyum | ||
| K a l s i y u m (Ca) |
Biyokimyasal İşlevi | Hücre çeperlerinin orta lamelinin yapı maddesi. ATP ve fosfolipidlerin hidrolizinde yer alan bazı enzimler kofaktör olarak gereksinim duyar. Metabolizmanın düzenlenmesinde ikinci haberci olarak iş görür. |
| Bitkide İşlevi | • Büyümenin uygun işlemesi için, bilhassa kök uçları için gerekli. • Hücre duvarlarını güçlendiren bileşimler oluşturur. • Hücre bölünmesinde ve uzamasında işlevi vardır. • Organik asitleri nötrleştirir. • Hücre zarının uygun çalışması ve geçirgenliğine yardımcı olur. • Protein sentezini düzenler ve yaşlanmayı yavaşlatır. |
|
| Arazları | • Terminal sürgünleri ve kök uçları normal büyümez. • Bodurlaşan kök sistemi. • Çim yaprakları uygun açılmaz, tepeleri sonraki en alt yaprağa yapışır. • Meyvede yumuşaklık. • Yaşlanan ve raf ömrü kısa olan ürünler elde edilir. • Birçok meyve ve sebzede dahili ve harici bozukluk gözlemlenir. |
|
| Varlığında Etkili Olan Koşullar | • Düşük pH’lı topraklar. • Uyumsuz kalsiyum, magnezyum ve potasyum dengesi olan topraklar (bilhassa kumlu topraklarda ağır potasyum girdisi). • Yüksek düzeyde azot verilmiş yerler. |
|
| Hassas Bitkiler | • Ağaç ürünleri, meyve ve sebzeler. Kalsiyum bitki içerisinde kolayca iletilemez, bu yüzden sürekli tedarik gereklidir. Bu, yapraktan verilmelidir ve meyveli bitkilerde çiçeklenmeyi takiben yapılmalıdır. | |
| Magnezyum | ||
| M a g n e z y u m (Mg) |
Biyokimyasal İşlevi | Fosfat transferinde görevli birçok enzim için gereklidir. Klorofil molekülünün yapı taşıdır. |
| Bitkide İşlevi | • Klorofil molekülünün yegâne mineral varlığıdır. • Bitkinin şeker ve nişasta oluşturmasına yardım eder. • Fosforun iletiminde önemli bir rolü vardır. • Bazı bitki enzimlerinin işlevlerine yardım eder. |
|
| Arazları | • Eski yaprakların damarlarının tepesinde kloroz başlar. Damarlar yeşil kalır. Klorotik alanlar sarıdan kahve rengine döner (başka bitkilerde farklı renk). • Yapraklar kırılgan ve nekrotik olurlar ve olgunlaşmadan dökülürler. • Verim ciddi şekilde azalır. • Pamuk yaprakları pembemsi kırmızı renk alır yeşil damarlar arasında. • Siyah üzümün bazı varyetelerinde, taş çekirdeklilerde ve pit meyveler damar arası kırmızı klorotik alanlar yapabilir. • Çok olgunlaşmamış meyve dökümü. |
|
| Varlığında Etkili Olan Koşullar | • Kumlu asitli topraklar bilhassa çok yağışlı alanlarda. • Kaba tekstürlü topraklar. • Soğuk, yaş koşullar. • Ağır potasyum verilen topraklar. • Tekrarlanmış yeşil gübreleme yapılmış topraklar. |
|
| Hassas Bitkiler | • Asmalar, elmalar, taş çekirdekli meyveler, narenciye, mısır, domates, biber, brokoli, karnabahar, marul, patates, maydanoz, kabak ve birçok başkası. | |
| Kükürt | ||
| K ü k ü r t (S) |
Biyokimyasal İşlevi | Sistein, sistin, metiyonin ve proteinlerinbileşeni. Lipoik asit, koenzim A, tiyamin pirofosfataz, glutatyon, biotin,adenozin-5’-fosfosülfat ve 3-fosfoadenozinin yapı maddesi. |
| Bitkide İşlevi | • Bitkide aynen fosfor gibi talep edilir.• Protein üretilmesi için birkaç aminoasidin kaynağı. • Bazı enzim vevitaminlerin aktivitelerine yardım eder. • Klorofil oluşumu için gereklidir. • Arazı halinde bazı yağ bitkilerinin yağ içeriğini ve tahılların fırınkalitesini bozar.• Etkin azot stabilizasyonuna yardım eder. • Marulda nodül oluşumu için gereklidir. |
|
| Arazları | • Genelde azot arazına çok benzer – Yeknesak yeşilden sarıya soluklukama kükürt arazında yeni yapraklarda başlar, oysa azot arazında yaşlıyapraklarda görülür. • Baklagillerde nodüller küçük solgun olup pembe değildir ve sayısı da azalır. • Tarla ürünlerinde düşük verim yanında, buğdayda düşük protein ve solukyeşil ve sarı yapraklar. |
|
| Varlığında Etkili Olan Koşullar | • Uzun yıllar boyunca ürün alınmış organik maddesi düşük topraklar.• Sülfatın sızmış olduğu asitli kumlu topraklar, bilhassa yüksekmiktarda kış yağmuru yağan alanlar. | |
| Hassas Bitkiler | • Pamuk, yonca, kaba yonca, kanola, buğday, yulaf, mısır, ayçiçeği,soya, fasulye, sorgum, arpa ve triticale. | |
| Bor | ||
| B o r (B) |
Biyokimyasal İşlevi | Mannitol, mannan, polimannuronik asit ve hücre çeperlerinin diğer yapı maddeleri ile kompleksler oluşturur. Hücrenin uzamasında ve nükleik asit metabolizmasında yer alır. |
| Bitkide İşlevi | • Hücre bölünmesinde rolü vardır. • Kalsiyumun etkin iletimine yardım eder. • Protein sentezi. • Karbonhidrat metabolizması. • Polen canlılığı. • Çiçek ve meyve tutumu ve formasyonu. • Hormon oluşumu. |
|
| Arazları | • Kalın, kıvrık ve kırılgan dokular – çatlama ve bölünme, bazen gumpsis. • Yaprak yüzeyinde, petallerde, sap ve orta kalexde çatlaklar veya mantarlaşma görülür. • Azalan çiçeklenme, tohum bağlama, meyve tutumu. • Büyüme noktaları ölebilir ve çoklu yan sürgünler oluşur. • Küçük şekilsiz meyve. • İçte et kısmında düzensizlik ve çatlak meyve ve sebzeler. |
|
| Varlığında Etkili Olan Koşullar | • Yüksek pH’ lı topraklar. • Yorgun topraklar. • Yüksek miktarda azot ve kalsiyum içeren topraklar. • Kolayca sızdıran kumlu topraklar. • Düşük organik içerikli topraklar. • Soğuk ve yağışlı hava, bilhassa uzun sürmüş kurak bir dönemi takiben. |
|
| Hassas Bitkiler | • Pamuk, arpa, mısır, yulaf, sorgum, ayçiçeği, yonca, kaba yonca, fasulye, soya, narenciye, cevizler, elma, taş çekirdekli meyveler, kök sebzeleri ve sebzeler. | |
| Bakır | ||
| B a k ı r (Cu) |
Biyokimyasal İşlevi | Askorbik asit oksidaz, tirozinaz, monoamin oksidaz, urikaz, sitokrom oksidaz, fenolaz, lakkaz ve plastosiyanin bileşeni. |
| Bitkide İşlevi | • Klorofil için gereklidir. • Fotosenteze yardım eder. • Enzim proteini üretimine yardım eder. • Bazı enzim sistemleri ile ilgilidir. • Bazı oksidasyonlarla ilgilidir. İndirgenme reaksiyonlarını destekler ve lignin oluşumuna yardım eder. • Bitkide sıvı hareketlerinin düzenlenmesine yardım eder. • Tohum üretilmesi için gereklidir. |
|
| Arazları | • Genç yapraklarda marjinal kloroz bazen nekrotik uçlar (eğer ilerlemişse). • İnce dal ölümü. • Bazen yaprak yüzeylerinde nekrotik kahverengi lekeler.• Azalmış gelişme ve verim. |
|
| Varlığında Etkili Olan Koşullar | • Aşırı azot ve/veya fosforlu topraklar. • Yüksek pH’lı topraklar. • Çok kireçli topraklar. • Molibden uygulanmış topraklar. • Turba ve batak topraklar – Organik maddece zengin. • Sızıntılı asitli topraklar. • Soğuk, yaş koşullar (bazen ilkbahara kalmış olabilirler). • Yüksek demir ve mangan konsantrasyonu içeren topraklar. • Bakırdan yana zayıf malzemeden oluşmuş topraklar. |
|
| Hassas Bitkiler | • Tahıllar, mısır, kaba yonca, narenciye, havuç, marul ve soğanlar. | |
| Demir | ||
| D e m i r (Fe) |
Biyokimyasal İşlevi | Fotosentezde N2 fiksasyonunda ve solunumda görevli hem olmayan demir proteinlerinin ve sitokromların yapı maddesi. |
| Bitkide İşlevi | • Klorofil oluşumu için gereklidir. • Fotosentezde işlevi vardır. • Oksidasyonla ilgilidir. Nişasta ve enzimlerden enerji salınımı sağlar. • Protein oluşumunda işlevi vardır. • Bitkide nitratın amonyağa dönüşümü ile ilgilidir. • Solunuma yardımcı olur. |
|
| Arazları | • Genç yapraklarda-Yeşil damarlar arasında kloroz. • Mevsim ilerleyince – Yapraklarda sararma (kıyı ve tepelerde yanıklık). • Bodurlaşma. • Azalan verim ve kalite. |
|
| Varlığında Etkili Olan Koşullar | • Yüksek pH’ lı topraklar. • Aşırı kireçleme sonrası. • Metal iyonlarınca yüksek topraklar. • Yetersiz drene edilmiş veya havasız topraklar. • Yüksek düzeyde bakırlı topraklar. • Düşük potasyumlu topraklar. Bilhassa yüksek potasyum gereksinmelerinde. |
|
| Hassas Bitkiler | • Asmalar, meyveler, taş çekirdekliler, narenciye, sebzeler, bezelye, fasulye ve tahıllar. | |
| Mangan | ||
| M a n g a n (Mn) |
Biyokimyasal İşlevi | Bazı dehidrogenazların, dekarboksilazların, kinazların, oksidazların ve peroksidazların aktiviteleri için gereklidir. Diğer katyonla aktifleştirilen enzimler ve fotosentetik O2 üretimi için gereklidir. |
| Bitkide İşlevi | • Klorofil üretimi ve fotosentez için gerekli. • Azot ve karbonhidrat metabolizmasına yardımcı. • Oksidasyon azaltıcı. • Bazı enzimlerin aktiviteleri ile ilgili. • Bakır, demir ve çinko ile beraber bitki gelişimine destek. |
|
| Arazları | • Yapraklarda küçülme olmaksızın olgunlaşan yapraklarda kloroz. • Bazı geniş yapraklı bitkilerde az ifade edilen ölüm. • Küçük tahıllarda uzunlamasına çizgiler görülebilir. • Yulafta gri lekeler. • Narenciyede nekroz (ağacın gölgeli yanında daha belirgindir). |
|
| Varlığında Etkili Olan Koşullar | • Yüksek pH’ lı topraklar. • Kireçli topraklar. • Hafif kumlu topraklar. • Potasyumu düşük topraklar. • Organik maddesi düşük topraklar. • Bakır, demir ve çinkonun yüksek olduğu topraklar. • Soğuk ve yaş dönemler. • Mangandan yana zayıf malzemeden oluşmuş topraklar. |
|
| HassasBitkiler | • Narenciye, elmalar, taş çekirdekliler, asmalar, çilekler, domates, patates, baklagiller, sebzeler, tahıllar (bilhassa yulaf), sorgum. | |
| Molibden | ||
| M o l i b d e n (Mo) |
Biyokimyasal İşlevi | Nitrogenaz, nitrat redüktaz ve ksantin dehidrogenazın yapı maddesi. |
| Bitkide İşlevi | • Enzim nitrat redüksiyonunda faktördür. • Amonyum nitratlarının çevriminde yardımcı (protein sentezinin baş aşaması). • Baklagillerde aerobik atmosferik azot tespiti için Rhizobia’ya gereklidir. • Bitkilere nitrat azotu kullanımında yardımcıdır. • Fosfat ve demir metabolizması ile ilgilidir. |
|
| Arazları | • Genelde aynen azot arazları gibi – Sararan veya solan yapraklar, bodurlaşma, nekrotik yaprak kenarları ve uçları (çünkü molibden olmayınca bitki azotu metabolize edemez). • Çiçekler bozulur veya kapalı kalır. |
|
| Varlığında Etkili Olan Koşullar | • Düşük pH’lı topraklar bilhassa alüminyum ve/veya demir oksitler içerirlerse. • Yüksek bakır içeren topraklar. • Düşük fosfor düzeyli topraklar. • Düşük molibdenden yana ana materyalden oluşmuş topraklar. |
|
| HassasBitkiler | • Kabakgiller (hıyar, kavun v.s.) lahana, kanola, karnabahar v.s., baklagiller (fasulye, bezelye, soya v.s.). | |
| Çinko | ||
| Ç i n k o (Zn) |
Biyokimyasal İşlevi | Alkol dehidrogenaz, glutamik dehidrogenaz, karbonik anhidraz v.b. yapı maddesidir. |
| Bitkide İşlevi | • Klorofil oluşumu için gerekli. • Bazı enzim sistemleri ile; gelişme, hormon, oksinler ve nükleik asit sentezi. • Bitkilerin su alımı işlemlerinde rol oynar. |
|
| Arazları | • Bodurlaşma. • Yaprakların boyutu küçülür ve şekilsizleşir. • Kloroz (yaprak solgunluğu) nekroza gidiş ve olgunlaşmamış yaprakların dökümü. • Narenciyede klorotik yapraklar ve ölüm. • Meyve ağaçlarında rozetlenme veya küçük yapraklar. • Mısırda ana damarın her iki yanında hafif çizgi (tramvay hattı). • Yaşlı yapraklarda bronz lekeler daha sonra baklagillerde alacalı görünüş. • Gelişmede azalma ve meyve boyutunda küçülme. |
|
| Varlığında Etkili Olan Koşullar | • Çinko içeriği düşük ana materyalden oluşmuş topraklar. • Yüksek pH’ lı topraklar ve çok kireçli topraklar. • Yüksek magnezyum içeren killi topraklar. • Yüksek düzeyde organik madde içeren topraklar. • Yüksek potasyum içeren topraklar. • Tesviye edilerek alt katmanı ortaya çıkan topraklar. • Çok aşırı azot verilen topraklar. • Soğuk ve yaş koşullar (bu koşullar sıkça bahar zamanına rastlayabilir). |
|
| Hassas Bitkiler | • Tahıllar, pamuk, meyve, narenciye, cevizler, yağlı tohumlar, nar, çeltik, taş ve yumuşak çekirdekliler, sebzeler. | |
Bitkilerde besin noksanlıkları birçok nedenle ortaya çıkabilmektedir. Bu çok yönlü geniş konu başlıklar halinde sıralanacak olursa bitkilerde besin elementlerinin noksanlığına sebep olan faktörler;
1. Dış Faktörler
a. Toprakta besin maddesinin mutlak noksanlığı,
b. Dengesiz gübreleme,
c. Besin maddelerinin bitki tarafından alınabilirliğini sınırlandıran toprak ve diğer çevre etmenleri
c.1. Toprağın fiziksel özellikleri
c.2. Toprağın kimyasal özellikleri ve besin maddeleri arasındaki ilişkiler
c.3. Topraktaki biyolojik faktörler
c.4. İklimsel Faktörler
2. İçsel (Besin maddelerinin alınımını ve kullanımını zorlaştıran bitkisel özellikler) Faktörler
a. Bitki çeşidi, yaşı ve gelişim dönemi
b. Bitki hastalık ve zararlıları şeklinde sıralanabilir.
Bitki beslemeyi sınırlayan bu faktörlerin her biri kendi içinde alt kategorilere de ayrılabilir veya bir kategori diğeri ile aynı sınıfta değerlendirilebilir. Bitki beslemeyi sınırlayan faktörlerden en yaygın olanı beklenenin aksine besin maddelerinin mutlak noksanlığı değil, besin elementlerinin alınabilirliğini (yarayışlılığını) sınırlayan toprak ve diğer çevre etmenleri kaynaklıdır. Toprakta bulunup bitki köklerine rahatça ulaşabilen ve bitkilerce alınabilen besin elementleri yarayışlı olarak ifade edilir. Türkiye topraklarında başta azot ve mikro elementler olmak üzere, diğer besin maddelerinin de toprakta mutlak noksanlığı gözükmektedir. Ancak, alınabilirliği sınırlayan faktörler hem daha büyük sorun teşkil etmektedir. Üstelik alınabilirliği sınırlandıran faktörler düzeltilmedikçe gübreleme etkin olmamakta ve bitki besin noksanlığı maddi kayıplarla birlikte görülmeye devam etmektedir. Bu nedenle özellikle bitki beslemeyi sınırlandıran dış faktörlerin bir bölümüne değinelim.
Toprağın olumsuz fiziksel özellikleri veya fiziksel özelliklerinin bozulması bitki besin maddelerinin alınabilirliğini sınırlamakta ve beslenme bozukluklarına sebep olmaktadır. Olumsuz fiziksel özellikler;
1. Toprak strüktürünün bozuk olması ya da gübreleme, toprak işleme vb. Kültürel işlemler ile strüktürün bozularak kökün toprakla iyi temas edememesi,
2. Toprağın sürekli aynı derinlikte işlenmesinden dolayı taban taşının oluşması,
3. Aşırı sulamalar, su baskınları gibi nedenlerle aşırı ıslaklık ve havasızlık oluşumu,
4. Çeşitli nedenlerle toprağın sıkışıklığı,
5. Havalanması düşük ve su tutma kapasitesi yüksek killi topraklar.
6. Fazla havalanan ve besin maddesi tutma kapasitesi (katyon değişim kapasitesi) düşük olan topraklar.
Toprakta yetiştirilen kültür bitkisi dışında birçok canlı yaşamaktadır. Bunlardan bazılarının besin maddelerinin alınabilirliğine olumsuz etkileri olmaktadır. Bu canlılar: nematodlar, mantarlar, bakteriler, virüsler ve yabancı otlar olarak sıralanabilir. Besleme bozuklukların neden olma şekilleri ise;
1. Köklerde ve gövdede oluşan zararlar; kök yumruları, kök çürüklükleri, iletim demetlerinin tıkanması vb.
2. Toprakta yaşayan diğer canlıların besin maddeleri için rekabeti; daha çok yabancı otlar ve mikroorganizmalar bütün besin elementleri ile birlikte özellikle, azot konusunda mevcut kültür bitkisi ile rekabet ederler.
Besin maddelerinin alınabilirliğini sınırlandıran en önemli etken kimyasal faktörlerdir.
1. Toprağın Kimyasal Özellikleri
Kimyasal faktörler içerisinde alınabilirliğe an fazla toprak pH’sı etki etmektedir. Bir çok besin elementinin alınabilirliği açısından en uygun pH: 6.0 - 7.5 arasındadır. Bu aralığın dışına çıkıldığında, toprakta besin maddesi var olsa bile, alınımında problem yaşanmakta ve bitkide noksanlık görülmektedir. Şekil 1.' de besin elementlerinin alınabilirliği optimum pH değerleriyle birlikte gösterilmektedir.
Şekil 1
Mineral Topraklarda Farklı pH Düzeylerinin Bitki Besin Elementlerinin Yarayışlılığı Üzerine Etkisi
Tablo1
| Düşük pH (pH<6.0) |
Normal (pH=6.0 - 7.0) |
Yüksek (pH>7.0) |
|
| Kumlu | Azot Fosfor Potasyum Magnezyum Kükürt Bor Bakır Molibden Çinko |
Azot Potasyum Magnezyum Kükürt Bor Bakır Mangan Çinko |
Azot Fosfor Potasyum Magnezyum Kükürt Bor Bakır Demir Mangan Çinko |
| Kumlu Tın | Azot Fosfor Potasyum Magnezyum Bakır Molibden |
Azot Magnezyum Kükürt Bor Bakır Mangan Çinko |
Azot Fosfor Magnezyum Kükürt Bor Bakır Demir Mangan Çinko |
| Tın | Fosfor Potasyum Molibden |
Bor Mangan |
Bor Bakır Demir Mangan Çinko |
| Killi Tın | Fosfor Potasyum Molibden |
Mangan | Bor Mangan Çinko |
| Killi | Fosfor Molibden |
Bor Mangan Çinko |
|
| Organik Topraklar - Peat | Fosfor Bakır Çinko |
Bakır Mangan Çinko |
Bor Bakır Mangan Çinko |
| Kireç Taşı Üzerindeki İnce Toprak Katmanı |
Magnezyum | Magnezyum Bakır Mangan Çinko |
Magnezyum Bakır Mangan Çinko |
pH ve Toprak Tipine Göre ve Yarayışlılığı Artan Elementler
Türkiye toprakları genel anlamda yüksek pH’ ya sahiptir ve toprak pH’ sını düşürmek için AGROFOL 650 (% 60 tiyosülfat formunda kükürt) ve AGROFOL 420S (%42 tiyosülfat formunda kükürt) bu amaçla kullanılır. Bu ürünlerimiz rizosfer bölgesinde pH’ yı düşürerek makro ve mikro elementlerin alımını artırmakta ve yüksek pH’ nın besin maddeleri üzerine olumsuz etkilerini azaltmaktadır.
Ayrıca NUTRIGOLD Serileri asit karakterli gübrelerdir % 1’lik solüsyonları 4.5 - 5.5 pH aralığındadır.
2. Besin Maddeleri Arasındaki İlişkiler
Toprakta belli bir bitki besin maddesinin miktarı diğer bitki besin maddelerinin yarayışlılığına ve bitkilerce alınımına müdahale etmektedir. Bu ilişkiler Stimülasyon ve Antagonizm olarak tanımlanmaktadır.
Stimülasyon: Belli bir bitki besin maddesi fazlalığı diğer bitki besin maddesi ya da maddelerinin yarayışlılığını ve bitkilerce alınımını desteklemesi.
Antagonizma: Belli bir bitki besin maddesi fazlalığının diğer bitki besin maddesi ya da maddelerinin yarayışlılığını ve bitkilerce alınımını engellemesi olarak ifade edilir.
Şekil 2
Toprakta Besin Maddeleri Arasındaki İlişkiler
Tablo 2
| Toprakta Besin Mobilitesi | Bitkide Besin Mobilitesi | ||||
| Yavaş | Orta Hızlı | Çok Hızlı | Yavaş | Orta Hızlı | Çok Hızlı |
| Organik Azot Fosfor (P) Bakır (Cu) Demir (Fe) Mangan (Mn) Çinko (Zn) |
Amonyum (NH4) Potasyum (K) Kalsiyum (Ca) Magnezyum (Mg) Molibden (Mo) |
Nitrat (NO3) Sülfat (SO4) Bor (B) |
Bor (B) Kalsiyum (Ca) |
Kükürt (S) Bakır (Cu) Demir (Fe) Mangan (Mn) Molibden (Mo) Çinko (Zn) |
Azot (N) Fosfor (P) Potasyum (K) Magnezyum (Mg) |
Bitki Besin Elementlerinin Toprakta ve Bitki Bünyesinde Mobilitesi
Amonyum azotu toprakta geçici olarak immobildir.
Toprakta bakır, demir, mangan ve çinkonun şelat formları toprakta mobildir ve yarayışsız hale dönüşüme karşı dirençlidir.
Bitkide mobilitesi yüksek olan elementlerin eksiklik semptomları öncelikle yaşlı yapraklarda gözlemlenir ve semptomlar bitki boyunca hızlı biçimde yayılır.
Bitkide orta seviyede mobil olan element eksikliği semptomları öncelikle yeni sürgünlerde gözlemlenir.
Kalsiyum, bitkide mobilitesi en düşük olan elementtir.
Bitki gelişimi ve metabolik olayların oluşumu ve devamlılığı için gerekli olan elementler bitki besin elementleri olarak tanımlanır.
74 kadar element bitkiler tarafından gelişebilmeleri için ortamdan alınmaktadır (Halilova, 1996). Bu miktar elementin ancak 20 kadarı mutlak gerekli bitki besin elementi olarak değerlendirilmektedir (Mengel ve Kirkby, 1987; Bergman, 1992; Marschner, 1995). Mutlak gerekli bitki besin elementlerinin bitkide bulunuş miktarları veya bitki bünyesindeki işlevleri dikkate alınarak birçok araştırıcı tarafından “Makro” ve “Mikro” element tanımlaması ile sınıflandırılmaktadır. Bitkiler ihtiyaç duydukları bu makro ve mikro besin elementlerini gelişme ortamından çoğunlukla kökleri ile ve daha az miktarda toprak üstü organları olan yaprak, dal - sürgün ve gövdeleri ile de alabilmektedirler. Makro ve mikro besin elementleri, bunların alınış formları ve yerleri şöyledir;
Bitki Besin Elementleri
| Gübrelerle verilmeyen organik maddenin asıl elementleri | Makro elementler | Mikro elementler | Yalnızca bazen veya kimi bitkiler için gerekli elementler |
| Karbon (C) Hidrojen (H) Oksijen (O) |
Azot (N) Fosfor (P) Potasyum (K) Kükürt (S) Kalsiyum (Ca) Magnezyum (Mg) |
Demir (Fe) Çinko (Zn) Mangan (Mn) Bakır (Cu) Bor (B) Klor (Cl) Molibden (Mo) |
Aluminyum (Al) Kobalt (Co) Sodyum (Na) Silisyum (Si) Vanadyum (Va) Nikel (Ni) |
Yukarıdaki tabloda;
I. sütundaki elementler bitki içeriğinin kuru maddede %90 - 96' lık bölümünü oluşturur. Ancak bunların kaynağı hava ve su olduğu için gübreleme ile verilmez ve bol miktarda bulunmaktadır. Bitki kuru madde ağırlığında kalan %4 - 10' luk bölümdeki besin maddeleri bitkilerce topraktan ve/veya gübrelemeden edinilir.
II. sütundaki elementlere makro elementler denilmektedir. Kimi güncel kaynaklarda N,P,K makro element; S, Ca, Mg ikincil makro element olarak geçmektedir (bkz. Tablo 2). Bu sütundaki elementlere makro denilmesinin nedeni bitkideki oransal miktarının çokluğu ile ilgilidir.
III. sütundaki elementlere mikro (iz) elementler denilmektedir. Makro elementlere göre bitki bünyesindeki miktarları çok düşük olduğu için ihtiyaç olan miktarda çok düşüktür. Bu nedenle de özellikle toprak şartlarının uygun olmadığı yerlerde, topraktan uygulama yapıldığı gibi yapraktan da noksanlığı gidermek veya giderilmesine yardımcı olmak mümkündür. Mikro elementlerin bitkide bulunan miktarı makro elementlere göre daha az olsa da bu besin maddelerinin varlığı makro element varlığı kadar önemlidir. Aksi halde, Justus von Liebig’ in meşhur "Fıçı Teorisi" hatırlanacak olursa, üretimi kısıtlayan en önemli faktörü; bitki bünyesinde oransal olarak en az bulunan element belirler ve üretim onun sınırlı olan miktarının izin verdiği ölçüde kalır.
IV. sütundaki elementlerin ise görevleri tam olarak bilinmemekle birlikte Justus von Liebig' in minimum yasasına göre hareket ederler. Bitkiler besin maddelerini ortamda bulunan en düşük element miktarına göre alır ve kullanırlar. Bazı bitkiler veya bitkilerin bazı metabolik işlevleri için gerekli olduğu veya makro ve mikro elementlerin eksikliği durumunda bu elementlerin ortamda yetersiz olan besin elementleri gibi hareket edebildikleri ve onların görevlerini üstlenebildikleri düşünülmektedir.
Bitkilerce Alınan Miktarlarına Göre Besin Maddelerinin Güncel Sınıflandırması
| Makro elementler | İkincil Makro Elementler | Mikro Elementler | |
| Çok Fazla Miktarda Alınan | Fazla Miktarda Alınan | Orta Seviyede Alınan | Az Miktarda Alınan |
| Karbon (C) Hidrojen (H) Oksijen (O) |
Azot (N) Fosfor (P) Potasyum (K) |
Kalsiyum (Ca) Magnezyum (Mg) Kükürt (S) |
Bor (B) Klor (Cl) Kobalt (Co) Bakır (Cu) Demir (Fe) Mangan (Mn) Molibden (Mo) Nikel (Ni) Silisyum (Si) Sodyum (Na) Çinko (Zn) Aluminyum (Al)Vanadyum (Va) |
Sağlıklı Bir Bitki Gelişimi İçin Gereken Bitki Besin Maddelerinin Yaklaşık Konsantrasyonları
| Kuru Maddedeki Konsantrasyon | ||
| Element | ppm | % |
| Oksijen (O) | 480 000 | 48 |
| Karbon (C) | 420 000 | 42 |
| Hidrojen (H) | 60 000 | 6 |
| Azot (N) | 14 000 | 1.4 |
| Potasyum (K) | 10 000 | 1.0 |
| Kalsiyum (Ca) | 5 000 | 0.5 |
| Magnezyum (Mg) | 2 000 | 0.2 |
| Fosfor (P) | 2 000 | 0.2 |
| Kükürt (S) | 1 000 | 0.1 |
| Klor (Cl) | 100 | |
| Demir (Fe) | 100 | |
| Mangan (Mn) | 50 | |
| Bor (B) | 20 | |
| Çinko (Zn) | 20 | |
| Bakır (Cu) | 6 | |
| Molibden (Mo) | 0.1 | |
| Sodyum (Na) | Eser | |
| Kobalt (Co) | Eser | |
| Silisyum (Si) | Eser | |
Bitki Besin Elementlerinin Alınış Form ve Kaynakları (Mengel ve Kirkby, 1987; Schroeder, 1984)
| Besin Elementi | Alınış Formu | Kaynakları |
| Karbon (C) | CO2,HCO3 | Atmosfer, Toprak |
| Oksijen (O) | H2O,O2 | H2O, Atmosfer |
| Hidrojen (H) | H2O | H2O |
| Azot (N) | NO3-, NH4+, N2 | Toprak (organik madde), Atmosfer |
| Kükürt (S) | SO2-, SO4-2 | Atmosfer, Toprak |
| Fosfor (P) | H2PO4-, HPO4--, P2O7-4, P2O10–5 | Ca, Al, Fe fosfatlar |
| Potasyum (K) | K+ | Toprakta K feldispatlar, mikalar, illit |
| Kalsiyum (Ca) | Ca++ | Toprakta Ca feldispatlar, CaCO3, dolamit, CaSO4 |
| Magnezyum (Mg) | Mg++ | Toprakta dolomit MgCO3,olivin, biotit, augit, hornblend |
| Mangan (Mn) | Mn+2, Mn-kileyt | Toprakta, manganit, silikatlar |
| Çinko (Zn) | Zn+2, Zn- kileyt | Toprakta, Zn-karbonat, ZnO, Zn-fosfat, Zn(OH)2 |
| Bakır (Cu) | Cu+2, Cu-kileyt | Toprakta, CuSO4, Cu-karbonat |
| Bor (B) | H2BO3-, HBO3–2, B4O7-2, BO3–3 | Borik asit, turmalin |
| Molibden (Mo) | MoO4-2 | Toprakta, Fe-Al oksit ve hidroksil |
| Silisyum (Si) | Silikat iyonları | Topraktaki silikatlar |
| Klor (Cl) | Cl- | Topraktaki klorid tuzları |
| Sodyum (Na) | Na+ | Topraktaki Na mineralleri ve tuzları |